Wybuch Powstania Warszawskiego
Legionowo jest jedyną miejscowością poza Warszawą, na której ulicach 77 lat temu toczone były walki powstania warszawskiego.
I Rejon Legionowo „Marianowo-Brzozów” wchodzący w skład VIII Obwodu „Obroża” Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej został ujęty w planie operacyjnym powstania warszawskiego z zadaniem blokowania dostępu do stolicy od strony Modlina i Zegrza.
Rozkaz o wybuchu powstania dotarł do komendanta I Rejonu Legionowo ppłk. Romana Kłoczkowskiego „Grosza” tuż przed godziną 1700. Zarządzona mobilizacja w ramach I Batalionu Legionowo objęła 860 osób.
Do pierwszego starcia z wrogiem doszło już podczas koncentracji powstańców na pozycjach wyjściowych. Wzięli w niej udział żołnierze oddziałów ochrony dwóch sztabów – sztabu I Rejonu Legionowo oraz sztabu I Batalionu Legionowo, którzy stoczyli walkę na ulicy Kopernika z załogą niemieckiego motocykla i z jadącym ulicą Kościuszki niemieckim czołgiem.
Około godziny 18.00 pomiędzy Chotomowem a Legionowem-Przystankiem 3. kompania wykoleiła niemiecki pociąg blokując połączenie kolejowe Modlina z Warszawą.
W tym samym czasie kompanie 2. i 4. wkroczyły na teren opuszczonych koszar i wybudowały barykady przy zbiegu szos Zegrzyńskiej i Strużańskiej. W ich obronie nocą z 1 na 2 sierpnia toczono walki z niemieckimi czołgami, które nadjechały od strony Jabłonny.
2 sierpnia od świtu do wieczora kompanie 1., 2., 4. i 6., pluton 709. z kompanii 3. oraz oddział Narodowych Sił Zbrojnych prowadziły walki o utrzymanie kontroli nad szosą Jabłonna-Zegrze na odcinku dzisiejszej ul. Warszawskiej. W ich trakcie polegli trzej 16-letni harcerze Szarych Szeregów – Sławek Klejment, Zenon Kałamaja i Zbigniew Zakrzewski.
3 sierpnia Niemcy przeprowadzili operację odwetową na ludności cywilnej w rejonie wykolejenia pociągu. Przeciwstawiła im się 3. kompania, plutony AK przerzucone znad szosy Jabłonna-Zegrze oraz oddział Armii Ludowej z III Parceli. Walki trwały około ośmiu godzin. W ich trakcie poległ m.in. dowódca 3. kompani ppor. Stefan Krasiński „Kacper”. Wycofujący się Niemcy uprowadzili grupę cywili, z której 26 mężczyzn zostało następnie zamordowanych na terenie fabryki krochmalu w Nowym Dworze Maz.
4 sierpnia w związku z zakończeniem powstania na warszawskiej Pradze wydano rozkaz o zaprzestaniu walk w Legionowe i demobilizacji oddziałów powstańczych. Z grupy ochotników sformowano 280-osobowy batalion pod dowództwem por. Bolesława Szymkiewicza „Znicza”, który miał prowadzić działania w lasach na południowy-wschód od Legionowa.
Pod koniec sierpnia Niemcy rozpoczęli akcję pacyfikacyjną. W jej wyniku pojmano i zamordowano oficerów III Batalionu Nieporęt ppor. Konstantego Radziwiłła i ppor. Władysława Danielewicza. Aresztowania dotknęły również członków AK w samym Legionowie. W egzekucjach zamordowano m.in. kapelana AK ks. Wacława Szelenbauma oraz Jerzego Siwińskiego, kierownika Szkoły Handlowej i organizatora tajnego nauczania.
Wobec zwiększenia się liczby oddziałów niemieckich nocą z 7 na 8 września przerzucono na lewy brzeg Wisły 200-osobowy batalion pod dowództwem por. „Znicza”. Jako tzw. batalion legionowski brał on udział w walkach Grupy Kampinos, ubezpieczając oddziały puszczańskie od północy. Stoczył wiele krwawych potyczek i wykonał szereg akcji bojowych. Ostatecznie został rozbity przez Niemców w bitwie pod Jaktorowem 29 września 1944 r.
Tekst przygotowany przez Muzeum Historyczne w Legionowie.
Uroczystości 1 sierpnia 2021 r.
Obchody rozpoczęły się o godz. 9.00 przy kwaterze wojennej na legionowskim cmentarzu, po czym nastąpił objazd po miejscach pamięci na terenie miasta, z których najważniejsze to: obelisk upamiętniający żołnierzy 3. Kompanii I Batalionu 1 Rejonu "Marianowo – Brzozów" przy ul. Kościuszki oraz pomnik ku czci poległych harcerzy Szarych Szeregów na os. Batorego.
Punktem kulminacyjnym były uroczystości przy Pomniku Polski Walczącej na Rondzie Armii Krajowej. Jak co roku w uroczystościach uczestniczyły liczne środowiska kombatanckie, wojsko z CSIił w Zegrzu - dzięki któremu tradycyjnie uroczystości zyskują wyjątkową oprawę, przedstawiciele władz lokalnych i instytucji.
W trakcie uroczystości Prezydent Miasta Legionowo Roman Smogorzewski w swoim przemówieniu oddał honor kombatantom oraz podkreślił wielką wagę Powstania Warszawskiego – "Naszym obowiązkiem jest dbanie o pamięć oraz przekazywanie jej kolejnym pokoleniom, tak, by każde następne pokolenie Polek i Polaków, legionowianek i legionowian nie musiało ponownie doświadczać losów mieszkańców Warszawy w 1944 roku." .
Oficjalne obchody zakończyła Msza Św. w Kościele Garnizonowym.
